Дамшлһ белдснь Лиҗин Людмила

Вариант № 1

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Намр, хур, шовун.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Бамб түүҗ ... арhсан мартад, өврмҗтә юм үзсн ..., ээҗ талан ширтҗ …, нег ормдан зогсад бәәнә. Ээҗин өөр … көкрңгтәд, негт урсҗах hолын усн … эрәтрәд, негт цеңкр торhн тасм мет тасрчкад хәрү бүрлдәд, …, җирлзәд бәәнә. игтә сәәхн болчкад, дегд уйдлhта дорваhан дор ормдан олҗ уңhаhад, ээҗ талан … hарв. Ээҗүр улм … дутм дун урдк-урдкасн күч авад, цеңнәд, hашурдад бәәнә. Көгшн эмгнәс хоолас тиим сәәхн нәрхн эмнг дун hарх гиҗ күн иткш уга.

Олзлх үгмүд: хәләhәд, аярхн, йовсн, кевтә, чичрәд, кевтә, өөрдх, хәләhәд.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Асхн-өрүн (серүн) амр өглго гүүлдәд бәәдг (тег) зурмд, ялмд чигн үзгдхш, зуг энд-тенд хөн толhас деер, овалчксн шавр бә кевтә, бор тарвҗс үргләд кевтнә.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

Цәәҗ, өр, йовна, шинкн. Бәәлә, ик хар толhа, дорагшан, өрүн, бууҗ, будн, деерәс. Икәр, бәәдлтә, йовх, нанд, өөлҗ, Бата.

5. «Мини өрк-бүл» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 2

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Теңгр, үүлн, одн.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Теегт бәәх … арhсн – эркн түлән. Хөн ... кошарин шег-богиг күрзәр дөрвлҗлҗ, …. hарhад хагсахла, чолун нүүрснлә әдл … зальта, сәәнәр шатдг … болна. Тер түләг киицн … нерәднә. Кииц үвлин … түлхд сән. Хаврин, зуна цагт … арhсн түлгднә. Арhсиг уут авч hарад, кеерәс … кергтә. Бамб ээҗтәhән … хөөнә хошас зөвәр уухнд hарад, баахн сер давад, нидн җил мал ирҗ хонсн сүүрд күрәд, энд-тенд тарвалдсн кесн арhсд экләд түүв.

Олзлх үгмүд: улст, тууврин, үвлзсн, хоюрн, керчҗ, халун, түлән, гиҗ, цагт, бас, түүх.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Баh көвүн хойр (өвдг) хавчкад, ахрар бәрҗ йовсн хазарин (җола) эмәлин бүүрг деер дарад, өкәhәд мөрнә (дел) наалдҗ одв.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

Унта, улс, хотна. Өрүн кевтрәсн, идж йовсн, босад, бәәрн талан, үкрмүд, хәләhәд, цаг билә. Цаhан, хөөн, уснд, өрүн цәәhин, суулh авад, одв, худг орад.

5. «Хальмг келн – мини келн» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 3

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Модн, хамтхасн, арслң.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Бамб ээҗин келсн тууль, … соңсхдан йир дурта. «Тууль келҗ өгтн» - гиhәд ээҗдән оньдинд тер … өгхш. Ээҗ йир олн тууль, тууҗ ... Бемб Бамбла әдл биш. Тер ээҗин … туулиг күцц соңсл уга, гүүhәд йовҗ одна. Эс гиҗ худлахар талдан нег … олад, ноха көөлднә. Тер тоотнь ээҗд таасгдхш. Нүдн сохр, чееҗ … күүнд дотркан уудхад, меддг тоотан hарhҗ келх дурн күрнә.Тегәд чигн ээҗ … медсн урн үгин ик зөөриг хойр ачдан hарhҗ келнә. Бамб сән көвүн - соңсна, Бемб … көвүн биш - соңсхш. Болв ээҗ хойр көвүнд … дурта. Юңгад гихлә, тедн – хоюрн ээҗин ач көвүд.

Олзлх үгмүд: тиим, келҗәсн, тууҗ, меднә, әдл, керг, харңhу, амр, эврән.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Тернь мөрн деерәсн hәрәдәд буучкад, мел өдр болhн тиим йовдл hарhн гиҗ дасчксн (күн) бәәдл hарhв, болв икәр цәәҗ одсн (чирә), уульн гиҗәхинь, аль инән гиҗәхинь йилhҗ болшго әрә хүврсн дүрсн hарв.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

Кевлhән кевәд, бәәх, темәдин зәрмснь, хотна захд, кевтцхәнә, үмсн деер, зәрмснь, көлвәдәд. Нег-негән хәләлдәд, сууцхав, Бадм Санҗ хойр, hалын көвәд. Ирҗ йовад, хәләв, hал үдлә, эн селәнүр, энүнүр, холас.

5. «Эңкр хотл балhсн Элст өдгә цагт» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 4

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Гер, терз, ширә.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Бамб … хоюрн хөөнә хошас … уухнд hарад, баахн сер давад, … җил тууврин мал ирҗ хонсн сүүрд күрәд, энд-тенд тарвалдҗ кевтсн … экләд түүв. Бамб ээҗән әрвләд, … суулhчкад, бийнь арhс … мишг-дорва дотран тәвәд йовна. Дорваhан дүүрәд ирхлә -hазрт … овалад оркна. Көвүн түүҗ йовсн … дегд авлгдад, зөвәр холд йовад оркҗ. Генткн эн саамла, ик ууҗмас … уйдлhта дун соңсгдв.

Олзлх үгмүд: еңсг, ээжтәhән, тедүкнд, арhсндан, зөвәр, арhсдуд, асхад, нидн, цуглулад.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Арв hарсн чигә наста, нигт хар үснь ар гиҗгтнь атхлдн, төгрг цаhан (чирә), өвдгтнь күрсн ут, бор өңтә бөс (киилг), көл нүцкн көвүн агчмин зуур орҗ ирв.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

Кемд, хойр мөртә күн, асхн гү тәвх, hуч hар hунҗд, аашна, туусн. Хойрин негнь, ирҗ йовсн көвүдүр, тууж йовсн, мөрнәсн бун, мал, адhв. Ораhас, дусал, гермүдин, өндр, дусна.

5. «Хальмг тег» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 5

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Сурhуль, дегтр, үзг.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Дун hооҗад ... үзг тал Бамб хәләхлә, зөвәр тедүкнд ээҗнь, суусн … босад, нәрхн тайг… түшәд, ик холд юм гердҗәх мет, … альхарн сохр хойр … сүүдрләд, эңсүләд дуулад бәәнә. Ээҗин дуулсн дун эрвәкә мет, өвснә … деегәр цервәд, эрвлзсн … наадад, нег деер hарад, нег … орад, үсәрәд бәәнә. Көвүн урднь ээҗән иим … эңсүлҗ дуулсиг соңсад уга билә.

Олзлх үгмүд: hашутаhар; асхрҗах; салькнла; бүчрмүд; ормасн; модан; hариннь; нүдән; дор.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Гиичлҗ ирсн (көвүд) барун hарт зәмлҗ суусн, ик махн (толhа), ольчисн күмсгүднь уутьхн хойр нүднь булхсн, ичәндән орн гиҗәх зурмна ооч кевтә, көөҗ одсн (халх), эклҗ өмснәс нааран уhаhад уга киртә бор киилг деерән, хуучрад бәәсн хар сатин (бүшмүд) герин эзн, әмтнә шууган дотр нег цөөкн үг келв.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

Бәәдл, болх, эртәс, медгдв, хавр. Ө-шуhу, юмн, генткн, модн дотр, уульсн, hарв, ә. Модн доран, эн дуунас, әәhәд, бүркәтә, көвкр, орҗ бултв, әәмтхә туула, цаhан цасар.

5. «Мини Таңhч» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 6

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Көвүн, зала, көдлмш.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

6. мтн Харцхиг … күр уга, бүтү күн гиҗ келцхәнә. Тернь худл. Харцхин ... дотран күүндҗ бәәсиг үзсн күн төрүц тиигҗ келх … билә. мтн дунд Харцх: ... үгтәнь чик. Үг гидг юмн – ик … юмн. Келчксн хөөн җивр урhсн богшурhан күүкн мет, тер… йовҗ одна. Даарч үг келәд керг уга. Келсн хөөн үгин … аш ..., күцәңhүстә болтха. Харцхин эн тоолвр - чик тоолвр.

Олзлх үгмүд : күндтә; нисәд; үг; өрк-бүл; уга; цөн; әрүн; өврлhтә.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

(Эк) төрәд шиңкән арвн сар болсн Церн, келкәтә ясн мет көндрлго өлгә деерән кевтнә, экнь чигн, эдгдшго күнд гем ирсн күн кевтә, урднь минчиhәд бәәдг халхнь ульврад цааран ширгҗ оч, чилгр хар нүднь чоңкиhәд (өңг) гееҗ.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

Икәр, Бата, бәәдлтә, өөлҗ йовх, нанд. Ишкәд, Гернзл, ардан, урдк-урдкасн, хәләл уга, шулу-шулуhар, торлзад, өөдән өргәд, йовад одв, толhаhан. Цуцрлт уга, насн, акад, баh-дүүвр, гиhәд, юмн.

5. «Хальмг улсин тууҗ» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 7

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Нарн, зун, тег.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Харцх ик бичкнәсн авн эн … hазран, эврәннь альхн деерк эрәнлә әдл меднә. Альд идг… болхинь, альд әмтәхн уста … бәәхнь - цугтнь меднә. Харцхин хош эн, Ярт гидг hазрт … ирәд күцц hурв хонад уга. Урҗ өдр эдн тавн Салаhас үд … , халун номhрхла, бәрәнәсн көндрәд, нааран ора … ирҗ эн бүүрд буула. Харцхин эк, нүүҗ ирсн бүүр болhндан, … урдк йосар, hалд өөк хаяд, … үнр hарhад, Окн теңгрин хамр …, Деедс олн бурхнас төвкнүн, амр тавта эн бүүрд җирhлтә, … тиньгр, «я - гих өвчн уга, йов – гих зарh уга, көк девән …, киитн булгин уснд «эрүл–менд, то бүрн, толhа менд … эрҗ зальврна.

Олзлх үгмүд : бәәлhиг; өвснд; эргндк; кецәhәд; сән; худг; нүүҗ; шидр; хуучна; күңшүн; хаңhаhад; зала.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Тер хоорнд, hучн-дөчн хойрин хоорнд бәәх наста, хальмг күүнд ховр утулң цаhан (чирә), болсн чи мет төгрг хар нүдн деерән бүтү болн нигт хар (күмсг), барун халхдан, бичкн (күүкд) хурhна үзүрәр хатхчксн мет, нүктә, бийләнь кевлчксн әдл (цегдг), белкүсәрн, гиҗгтә күүкн мет, нәрхн, күүкд күн орҗ ирәд, герин дорд хаҗуд суулh тәвв.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

Күчәр, күргнәннь, өгтлнь, күүнд, чирә үздг, билә, арh уга. Бата, хойр, намрлад, зовлң, м6едлцәд, Гернзл, җирhл хойран, җирhв, өрк-бүл, хойр зүркән холвҗ, болҗ. Урhсн, үлнә, чикнәс, өмн, урhсн өвр, гидг эн, хөөт.

5. «Мини дурта эрдм» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 8

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Аңhуч, гөрәсн, тег.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

мтн гидг юмн хүврҗ… бәәдлтә.Урднь энд-тенд хальмг … нүүhәд йовдг улс, ода нег hазрт бүүрләд, ик-ик селән, балhсн болад … тер әмтн гидгтн, яhсн … уга элмрмүд бәәсмб. Чонин зовлң эс меддг яhсн киитн … улс болсмб. Иигҗ санх дутман … му седкл орад, альхн дүңгә болҗ бәәсн харалта орчлң … уутьрсн болна. Тег бүтәhәд йовдг хурла мал - гөрәснә … үзгдҗ өгхш. Үзгдҗ гихлә, чоныг наад … кевтә, моңhр хамрта толhаhан өндәлhәд хәләҗәhәд, … өсрлдәд уга болҗ одна. Чонас … аң орчлң деер уга.

Олзлх үгмүд: зовлңта, одсн, генткн, бәрсн, герәр, ниицҗ, өршәңhү, зүрктә, улм, бийнь, зөргтә.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Зуг сәәнәр шилтҗ хәләчкәд, эн темдглв: өкәр төгрг цаhан (чирә), кевтә сәәхн, hо (хамр), зурчксн мет, hо болн нигт, сәәхн күмсг дор, зулын цөгц мет, төгрг гилгр хар нүднь зун шамин герл мет гилвкнә.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

Орндан орад, Батан, әмтн, келсн келвр, нүднд, унтраснас авн, үзгдв, эн эзн залун, шаман. Йовсн болад, ирәд, ус авхар, күүкн, ам авлцсн, худгин өөр, күләҗәх, иньгән. Бултҗах, эмәлтә мөр, ирәд, көвүн, көтлҗ.

5. «Хальмг цә - идәни дееҗ» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 9

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Сар, салькн, нарн.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Хойр залу … дуусн өөд өндәл уга көдлсн бийнь, зуг күн … нүк малтв. Нег hазрт мокн шавр … бальчг күрзлә наалдад, зууньрад ик түрү үзгдв. Нарн суухин өмн … тедн күрз, чичүрән арчад, тергнәннь өөр оркад, өвгн Бамбиг дахулад арhс түүв. Харцх … өвс, хамхул авч ирәд, … арhс зергләд hал өгв. Бичкн бакрснд чансн борцлсн … зөвәр удан җиигҗ бәәhәд, көөрәд буслв. Нарн бакрсна … авад, урлан шовалhҗ үләhәд, буслсл хотын сүрәг дарад, модн шаңhар самрв.

Олзлх үгмүд: экләд; өдрин; хумха; харhад; көрч; махн; деерәснь; бүркәсиг.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Хуваhад гүрчксн гилгр хар үснь хойр (тәкм) цокад бәәнә, деерән өмссн цаhан торhн (бүшмүд) махмуд-цогцднь кевтә, белкүснь хойр (сөм) давшго нәрхн.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

Өөрдхәд, эрт босад, авч ирәд, Муузра, мөрдән хәләhәд, серүлҗ авад, әдрхн тал, Батаг, хоюрн, йовҗ одцхав, эндр, билет авхар, йовх машинд. Билет, машинд, йовх, Батад, күртсн уга, эндр. Чансн цә, Муузра, Амулңгин, эдлв, кесн хотинь, бел.

5. «Хальмг улсин наадд» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 10

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Цецг, хавр, харада.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Тер сөөни … Хальмг Базр гидг ик селәнә захд күрвдн. Намаг мөрдин … үлдәчкәд, Бодва йовҗ одв. Удл уга тек сахлта, толhадан … өмссн медәтә күүтә ирәд, тер … мөрдиг тулhад тәвб. Бидн хәрү hарвдн. Зөвәрт …, Бодва … бууhад, ноhан деер сууhад, намаг дуудв. Тер дәәльңгәсн мөңг …, манд үзүлв. Күн болснас нааран мөңгн гидг юмиг … бәрҗ үзәд уга биләв. Тер учрар мөңгнә эрә чигн, то чигн меддго биләв.

Олзлх үгмүд: бийднь; hартан; өөр; тахъя; йовчкад; мөрнәсн; hарhад, турш.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Эн көгшн буурл тег кедү байр-бах, кедү hашун нульмс, кедү (күн) цусн болн көлсн асхрсиг үзәд, тер тоотыг наласн өргн (зүркн) хадhлсн болхв!

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

Көвүнд, тусч, урднь, орулсн седклнь, зәңг. Күүкн, үгцҗ, темдглсн өдрән, худг деерән, хәләх, ус авдг, болҗ, ирҗ. Хоюрн, әмтнә, мөрән, йовҗ одцхаҗ, шууганд, унҗ авад, довтлад, сала урудад.

5. «Мини амрлhна өдр» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 11

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Дун, домбр, тууль.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Һазрт буухла - әмтн …. Ик нурhтань чигн, … нурhтань чигн бәәнә, маштг улс чигн бәәнә. Цуhар - күн, цуhар -… Деерәс хәләхлә … бичкн, … әдл. Харм төрнә. Уга, күн әмтн …, hазр деерән бәәх зөвтә. Би … Багш күн олн әмтнд … өгх зөвтә. Тиигхлә кен нисхмб? Күн … күсл уга бәәҗ чадхий? Би … нисхв. Нанд нисхин кергт - сурhульчнран ... дасхад, гүн медрл өгәд, … зөргтә кеhәд, олн әмтнә … улан хаалhд орулад тәвхлә, … нисх. Алдл уга нисх! Нисх - Медрлин экн – багш!

Олзлх үгмүд: багшв; кевтән; дундин; дегд; бәәх; нисх; дундан; бас; сәәнәр; зам; тедн; медрлин; җивр.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Эндр бас hаң халунд күнд (көдлмш) хөөн, амрад кевтх күн мет, суняhад, деернь өмссн (хувцн) цоонрулад шатаҗах нарна толь, цольгад ивтрәҗәх салькна күчн хойрт өгрәд, өңгән геесн деерк теңгрин бийнь, шарсн (hуйр) хальсн мет, шарлад бәәнә, зуг хая-хая хумха цаhан үүлн энд-тенд үзгднә.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Мини уңг-тохм» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант №12

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Үвл, цасн, мөсн.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Көвүд, күүкд … дәкҗ экскурсь кев, багш … хәәв олдсн уга. Бембд Нимә Нормаевич … болна. Тер көвүн … хамдан хая-хая кеерәгшән hарна. … Цагтан мел онцрад, энд- тендән юм хәәсн болҗ … Негт багш санна: бичкдүд, күн … онц-онц заң-бәрцтә. Негнь …, дегд альвн болна, наадкнь сүлдр, … болна. Кен негинь болв чигн … медҗ, күн болhнд онц-онц килмҗ өгх кергтә. Бембин тускар эк, … күүндх кергтә.

Олзлх үгмүд: эцкләрнь; кесг; болhн; заң- бәәринь; ус; алң; шулун- дулун; бичкдүдлә; hарсн; медгднә; номhн.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Зөвәр севгр нурhта, утулң цаhан, медг-үлг заарг (чирә), соломин өңгтә, җөөлкн үснь маңна деернь наалдад, цевр теңгр мет көк (нүдн) халхлсн орс көвүн үүртән хәрү өгн, доран дәвҗ мөрән залад, нәрхн усиг hатлад, телтр көвәднь hарч ирв.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Хальмг улсин хувц-хунр» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 13

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Цаасн, сандл, өдр.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Бамбуш эндр экән … эрт серв. Бамбушин эк талдан … унтна. Болв көвүн сергг. Экән босҗах ә соңгсад, тер … одв. Көнҗлән әрәд ээҗ талан … - унтад кевтнә. Ээҗ амарн кииhән … бәәнә. Хамр бәәhә бәәтл амарн … кииhән авдви? Ээҗәс тиим алң … Бамбуш герин : ... тал хәләв. Аав, нег кевтән, … инәмскләд hарна. Көвүн аярхн босад. көлдән … тапочк өмсәд, аавин зургин өмн одад зогсв. Тесҗ: … уга - ааван дахад инәв. Зург болв чигн , … бәәхлә тесҗ болхш.

Олзлх үгмүд: инәhәд; дахад; хорад; болсн; җөөлн;серҗ; хәләхлә; авад; бас; эрс; оньдинд, чадад.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Хотндан арhта гисн бийнь - цаhан ишкә (гер), дундын мал-гертәнь – бор ишкә гертә, мел угатя, арh уга гиснь – хар ишкә гертә эс гиҗ (җолм) болна.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Экдән нерәдсн частр» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 14

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Хувцн, күүкн, альчур.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Эцк көвүн хойр … күүндәд серүн кевтв. Таньдго hазр әмтиг … бәәдлтә. Гертән бәәҗ Бамбуш … иигҗ өөрхнәр, седкләрн күүндсн … берк. Бааҗа, көвүг томанд … нааран, оньдин дөрвн цагт … уга, мел көдлмшин зүүhәр йовсн … hарна. Бамбушин үүрлдг … - ээҗ баав хойр. Баавд бас цол уга болҗ hарна. Зәрмдән … больниц талнь дуудад авад йовҗ одхла, өр цәәтл ирхш. Зәрмдән цаг … цагла - сөөни өрәллә дуулад авад йовҗ одна. Бамбушин hанцхн … күн – ээж. Ээҗәс сән күн … делкә деер берк болх!

Олзлх үгмүд: нарт; кесгтән; өөртхәдг; өөрхн; биш; асхар; улс; болж; цол; орснас; саам; эцкләhән.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Хойр сарин туршарт өдр сө уга нүүсн улсин (ә), тедн деер дүүҗләтә бәәсн өткн шора, (көлсн) үнр, әмтнә чееҗ дүүрң (зовлң) болн түрү-зүдү ода талрв.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Хальмг зурачнр» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 15

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Ааh, альмн, боднцг.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

«Орнд кевтсн өвгнәс, орчлң эргсн көвүн», - гидг юмн бәәҗ. Бамбуш … хонгин дунд дегд … зүсн юмн үзв. Тер йовдл, тер хаалh эцк көвүн хойрин … өөрдхв, залусиг иньгллh үүдәв. Герин … аавин зург урдк … инәмсгләд бәәнә. Ээҗ, урдклаhан әдл тер зургиг арчҗ …, кесгтән хәләhәд, нульмс асхрулна. Бамбуш ода ааван … меднә. Яhҗ медхв, тер … чигн әмд бәәх билә. Бамбуш ода өрәл сар болад, түрүн … .школын үүднә эрк алхҗ орх. Бамбушин өмн ик … өргн зам секгдҗәнә.

Олзлх үгмүд: җирhлин; hурвн; бәәhәд; сәәнәр; ода; болҗ; олн; хоорндкиг; эрсд; кевтән.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Чилгр теңгрт, тавлчксн зурмд мет, тараhад асхчксн одд чирмәлдәд бәәнә, дорд бийәс эргәд ар (үзг) hарсн серүн салькн, өдртнь (нарн) өгрәд өкәҗ одсн урhмлд әм орулад, толhаhинь өндәлhнә.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Теегин шовуд» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 16

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Цә, заhсн, көвә.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Һазр деер күүнд … эңкрнь - ээҗ. Ээҗ элкндән …, өрчдән шахад, асрад-өргәд кү кенә. Ээҗәс эңкрнь уга. Уга? Уга биш, бәәнә. Төрскн … Эн ээҗ - … эн ээҗиннь төлә цусн чигн, … чигн, әмн чигн харм биш. Дууч … төгсәв. Агчмин зуур негчн күн … hарсн уга. Генткн, боодгасн алдрсн … урсхлта hолын усн мет, блиндаж … шуугад, ниргәд одв. Дәәчнр дуучиг … авад, маштг блиндажин өркд күргәд, хәрү хавлҗ авад бәәв.

Олзлх үгмүд: өргҗ; дотрк; догшн; ду; цогц; дууhан; цуг; хамгин; тееhәд; бәәнә.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Худгин йорал мет харңhуд, бичкн-бичкн хар (баран) өөр ооср-бүч уга, ик цаhан гер, өл-маңхн цаhан уул мет, дүңгәhәд бәәнә.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Зерлг аңгуд (гөрәсн)» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 17

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Өрүн, асхн, наhцх.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Эрдни - шишә хуралhн … Һаhала хамдан ирсн …, ээмчтә дорвасиг хәврhдән татад, … одад: хойр талк эрәдин шимүдт … эрдни-шишәсиг таслад-таслад, дорвад тәвәд йовна. … нег захас талдан зах күртл ик мишк дорва ... одхла, эгчнр тәрәнә захд бәәсн ик ова деер теднән … оркна. Бамбуш hаhала … көдлҗ йовсн эгчнрин өмн … hуташ уган кергт гүҗрҗ … седәд дегд шунхларн, дегд … көшҗ одв. Болв көшсән медүлл угаhар, чама гиhәд … зууhад йовна.

Олзлх үгмүд: араhан; эклв; күүкд улс; түргн; бороздад; урhсн; тәрәнә; дүүрч; асхҗ; хамдан; нерән; көдлхәр.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Тер хоорнд, hууҗмлан харсҗах така кевтә, экнь (күүкн) толhан өөр сууhад, hазаhас ирсн (көвүн), hәрдин хурц хар нүдәрн «эл болҗ ирвт, эрлг болҗ ирвт» гисн (тоолвр), сеҗсн хәләцәр ширтҗәнә.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

Күчәр, күргнәннь, өгтлнь, күүнд, чирә үздг, билә, арh уга. Бата, хойр, намрлад, зовлң, медлцәд, Гернзл, җирhл хойран, җирhв, өрк-бүл, хойр зүркән холвҗ, болҗ. Урhсн, үлнә, чикнәс, өмн, урhсн өвр, гидг эн, хөөт.

5. «Зул – хальмгудын нас авдг өдр» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 18

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Түлкүр, гер, хаша.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Эн җил би Хар Булг орв. Зурhан … нааран одад уга биләв.Тиихд, … одхд, хойрхн гер …: школ болн финск гер. Һахан Салан ар … тавн кошар шин бәргдсн бәәлә. Бод … хаша-хаац бәрхвидн гиҗ тиихд ахлач Басң Церенович нанд … Терүнәс авн … җил болв. Зурhан җил, тууҗин … авад хәләхлә, ик цаг биш. Болв тууҗ - тууҗдан. Тууҗ болhн … тууҗта, эврә ишклдтә. Машин Хар Булгур өөрдх … мини зүркм бульглҗ цокна, … заядар адhна, машин арhул … болҗ медгднә.

Олзлх үгмүд: йовсн, җиләс, чееҗ, намаг, зогсҗала, амар, дутм, эврә, зурhан, келлә, малын, халх

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Маштг баран деерк харhа авдр деер зул «улң-улң» гиhәд шатад бәәнә, барун (хәврh) hазрт делгсн хойр ширдг деер, нимгн хар сатин (бүшмүд) хучата, баахн күүкн, тегшәр (ки) авад, хая-хая экрмнәд, ханях бәәдл hарад, хоолан татад кевтнә.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Цаhан сар – хаврин сән байр» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 19

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Мөрн, туhл, альмн.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Нимә Нормаевич … хоюрн школын нег хорад бәәнә. Эцкнь – Шаран Нарма - школас долан … шахуд, Хар Булгин деед … хошарн бәәнә. Багш баh наста болв чигн, … өгсн, сән дурарн шүүҗ авсн … цуг оньган, медрлән өгнә. Ахр … эргцд сурhульчнрлаhан иҗлдәд, теднә захин негнәннь … меддг болв. Нәәмн сурhульч негдгч класст дасна, зурhан күн - … классд бәәнә. Негинь … магтад оркхла - ю болвчн кенә, наадкнь невчк керлдхлә - … күцәнә, hурвдгчнь – ода чигн заң-бәәрнь йилhрәд уга: магтлh чигн керлдлh чигн таасна.

Олзлх үгмүд: әрвҗго; хойрдгч; ээҗтәhән; дууна; даалhвран; экнд; седклән; көлмшдән; цагин; заң - бәәр.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Толhа тустнь, чирәднь зөвәр нигт хурнясн нуhлсн, (чикн) хаҗудк нимтрәд бәәсн хар (заhрмг) буурл буусн үстә, өөрдәд хәләхлә, мел давсн олн җилмүдәс биш, дарсн күнд (зовлң) чирәднь хурнясн, үснднь буурл орсн гиhәд келҗ болхмн.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Үрс сар» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 20

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Һол, көвә, нуhсн.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

20. Күрз хату … харhад, зәрмдән хәңкнәд одна. Баатр цогцта Харцх … ириг бахлур күртлнь ишкәд hазрт орулад, шавриг нүкнә амнд, … хайна. Уйн цогцта Нарн Харцхас … бишәр көдлҗәнә. Ах хөөч нөкдтәhән … бүкл җилд хөөн йовсн бийнь, иим hазрт малтлhни … көдлҗ үзәд уга. Урднь, талдан … нүүҗ ирхлә, худг белн, усн күрдг билә. Үвлин цагт … арчх, хөөнд … тәвҗ өгх, өдр - сө уга малд хәләмҗ бүрдәх - көдлмш бас күчр болдмн. Болв тер … чигн эн hазр малтлhнла әдл биш: цогцд …, дассн көдлмш.

Олзлх үгмүд: гиигн; hазрла; хамдан; хаша – хаац; хот - хол; тоот; бүүрт; көдлмшд; тату; тедүкнд; күрзин.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Герин эзн, орн деерәсн адhҗ босн, баран деерәс өцклдүр өмсҗ йовсн хар шеемг (бүшмүд) авад, дүд цаhан киилг деерән өмсҗ, өргн булhар (бүс) өрч дораhурн шахҗ татн, үүднә өөр арчад бел кечксн, чирә хәләҗ болм герлтсн, хар бокс hосиг хөңглдгәр татад өмслhнләнь, hаза ирҗ йовх улсин ә соңсгдм дару, ишкә (гер) үүд арhул күн цокв.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Мини өдрин диг-даран» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 21

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Нур, hалун, усн.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Дарук Красноармейск станц деер поезд зогсхла, Адуч hанцхарн суусн вагонд нег сәрсн даальң үүрсн, … уйсн бор өрмгтә өвгн орҗ ирәд, терүнәс невчкн уралан, дөрвн стул hатц суув. Хальмгин Баh - Дөрвдәс эн … базрур тасрхан уга хальмгуд ирдг билә. Тер уршгас Адуч вагонд орҗ ирсн хальмг өвг үзн, эсвго соньмссн уга, нам … күн болх гиҗ сансмн биш. Зуг өмн суусн өвгн хоолан ясҗ ханяhад, хавтхасн … hарhад, цәкүрәр цокад, терүндән hал орулхлань, Адуч терг таняд, байрлҗ өөрнь ирв.

Олзлх үгмүд: таньдг, хальмгар, hанз, балhсна.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Зуна (цаг) теңгр икнкднь чилгр болна. (Өдр) дуусн халулҗ цонасн нарна күчн (асхн) бийднь цунцглад бәәнә. Болв (теңгр) цуг одд күцәд hарч ирхлә, тег талас серүн сәәхн номhн салькн эрвлзсн болад бәәнә. (Йосн) авад хәләхлә - салькн уга, йиртмҗ йир өвәрц - номhн, аңхун болна.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Мини дурта көгҗм» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 22

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Ботхн, җил, өдр.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Надя күүктә хамдан тавдгч классас авн арвдгч күртл Адуч …, нәәмдгч классас авн иньгллә. Арвдгч класс төгсәҗәhәд нег институтд хамдан орад, … ханьцх болҗ амн үгән авлцла. Зуг … экләд, Адучиг дәәнд авад, тедн бооцаhан күцәҗ чадсн уга. Дәәнә уршгар эднә хаалh салдг болв чигн, эднә халун цог хоорндан авлдсн бичгсәр дамҗад, зүрксинь бүләдхҗ, … улм үүмүлдг билә.

Олзлх үгмүд: дән, седклинь, сурад, хөөннь.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Хурин Сала-буйнта hазр. (Эн) җил болhн өвсн сәәнәр урhна. Хур (цаг) бичкн-бичкн (сала) хурин усн (гүүх), hазриг делгү ундар теткнә. Тиим (җилмүд) өвсн нигтәр болн (өндр) урhна, күүнә белкүсцә болна. Кемр җил хагсу, хур-чиг тату болхла, тер бийнь hазр көкрх, (мал) өл хәрүлх өвсн урhна.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Мини иньг» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 3

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Деесн, наадhа, зара.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

1943 җил чилҗ йовна. Сталинград деер болсн ик дән төгсәд җил чигә … болҗ йовна. Болв Сталинградт урдк кевтән овалhата тоосхин тасрхас, нурсн …, нам заагурнь күн йовдг мөр уга. Белеб өвгн тер өдртән хәрх биш, бүкл дөрвн … туршарт Бекетовкин милицнр эргәд, бәргдсн мөрән хәрү авхар седв. Зуг терүнә … Сталинградин өөр тер хамхрха чолун – тоосх цеврлҗәх кесг көлгүд болн машид дунд бәәх болҗ hарв.

Олзлх үгмүд: мөрнь, цаг, хонгин, гермүд.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Харцх дөч тәв күрсн наста күн. Өдгә (цаг) чидлтә баатрмуд төрх гисн – худл. Харцх (өндр) хойр метр шаху (нурhн), дал-ээмнь, Җаңhрин баатрмудла әдл. Көл, (hар) болхла, дөгәҗ келсн күн, занын көллә әдл бөдүн гиҗ (келх) болхмн

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Мини төрсн hазр» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 24

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Эмч, така, зург.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Дөрвдгч хонгтан мөрәр тоосхин хамхрха зөөҗәсн улс асхн шидр амрхар, нег бийдкнь нурсн, урднь гараж бәәсн утулң хашад мөрдән орулад, өвс өгсинь нуувчинәр гетҗәсн Бемб, … хәрснә хөөн хар … бор мөрән арhул көтләд hарв. Хойр квартал давҗ hарчкад, мөрән зәәдңгәр унҗ авад, … темцәд, терүгән хатрулв. Зууран Бекетовкар дәврҗ … авсн уга. Ардаснь көөлдҗ ирх гиhәд тер әәв: тергнәс мөрнь дота гиҗ … шиидв.

Олзлх үгмүд: герән, өвгн, делтә, тергән, әмтн.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Хар Булгт әмтәхн усн олдсн зәңг, (җивр) кевтә, цуг хөөнә хошмудар болн бод (мал) фермсәр тарв. Хөөч болhн тер бүүрнүрн hарх саната бәәв. Хар Булг аль (халх) болвчн сән. Өмн ар хойртан өндр-өндр (толhас), деер бийәснь, hахан Салаг эргәд hарсн Ик хамр бәәнә.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Хальмг улсин хот-хол» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 25

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Хулhн, нүкн, hазр.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Тер хоорнд герин үүдн секгдәд, өңгнь медгдшго … девл деер бальчг болн өвсн – тоосн шиңгрсн … плащ өмсчксн, толhадан киртә, нам зүснь медгдшго махлата, ардан бу үүрчксн, халхднь урhсн нигт … сахлнь чирәhинь бултулсн, өргндк ут хар болн шиимгрсн сахлнь урлынь, аминь бултулсн залу орҗ ирәд, үүднә өөр зогсв. … түрәтә кирз hосн деернь өмсчксн буршмгаснь бальчг болн чиг зогсҗасн ормднь дусад бәәнә, бийнь болхла, көк бальчгта хулсн дотрас hарч ирсн … hахан бәәдлтә күн, мел нег үг чигн келлго, герт орҗ ирн, ээмдән үүрсн бууhан герин эрст түшүлҗ тәвчкв.

Олзлх үгмүд: ахрхн, киртә, зерлг, хар, ут.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Тег – эң-зах уга, у-өргн. (Теңгр) hәрдс хальсн үзгднә, энд-тенд (хөн) хошмуд харгдна. Эн тоот Бамбушин у (чееҗ) улм уудсн болҗ медгднә. Көвүн эцгтән дала сурврмуд (өгх) седнә, болв бийән бәрәд йовна. Сурвр өгснд дорхнь эн эргндк (тег) сәәхн (бәәдл) тодлҗ авад, Церн эднд күргҗ келсн долван холван деер болх.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Хальмг Ик сурhуль» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 26

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Чолун, өрә, баhчуд.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Салькнд көөгдсн хамхул … Арслң зурhан эгчин хоорнд көлврәд бәәв. Уга, энүг күн hазалҗ, … бәәлhсн уга, нам хувцна болн хотын сәәнинь эгчнрнь терүнд өгдмн. Бурхн багш үзх, терүнә чинән – чидлинь алдулҗ, көдлмш келгүлҗ эгчнрнь …, хара бәәлhҗ, хамринь күңшү дүрүллго седкләр бәрҗәв. Аш сүүлднь зурhан класс чиләhәд, школан хайв. Ик эгчнь дән эклх җил гер авч өгәд, … бәәлhв. Күүкн hарад зурhан сар болхла, Арслңгиг цергт авб.

Олзлх үгмүд: мууhар, өөрән, шарлҗн мет, зовах биш.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Ээҗ өрүн болhн цаhан (кенчр) зургин рамкиг болн (шил) арчна. Зәрмдән, терүг суhлҗ авчкад, ээҗ (кесг) хәләhәд зогсна. Бамбуш бас тер (зург) хәләхдән дурта. Зург – (аав) зург гинә. Болв аав аавин бәәдл уга. Аав күн (сахл), цаhан (үсн) болна.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Мини багш» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 27

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

ирhл, зовлң, байр.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Дәәнд орлцсн күн болhн … дәәнә бәәдллә таньлдҗ иҗлдсмн. Зәрмнь … хонга, нам кесг сара харслтын оборонд орлцҗ дәәнә эв - арh дасна, … дәәнәс ууҗмд холд хадг артиллерийд, … хойрдгч эшелонд тусҗ дәәнә олн зүсн әәмшг болн әмән аврлх хамгиг хәләhәд үзҗ чадна. Зәрмнь болхла, тернь ик зунь, дәәнә падрҗах hал … ирҗ зүркнәннь батынь болн сулынь медүлнә. Үкхәр седҗәх нег чигн күн уга, … оңдан, белдвр угаhар ирсн күн уха автлан үкҗ одх юмнас алдрад hардг эв - арh күн болhнд дәәнә hалд көлчәhә бәәтл ирдг зөвтә.

Олзлх үгмүд: эс гиҗ, зуг, олн зүсәр, зәрмнь, кесг, дотр.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Би хойр (нүдн) иткҗ бәәхшив. Тедү дүңгәhәр Хар Булг хүврҗ. (Боодг) өмн көвәhәр зер-земшин модд, көк эрс болҗ, яралдна. (Тедн) hатлад орхла, мини өмн темснә плантац, харан күрх (hазр), ноhан, көк, улан, цаhан (өңг) сәәхрҗ харгдв.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Сурhуль уга күн сохр мет» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант №28

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Зүркн, шарх, туула.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Хальмг улс күүнә герин үүд цокҗ орх зөв сурдмн биш, … күн үүдән төдглдг бәәсмн. Зуг эн дәәнә цагт … саглҗах кергтә. Намҗл … үг сурлго төдгән тәәләд, үүдән секхләрн, дурта цагла ирдг хадм эгч ирҗ йовх гиҗ санв. Чирәнь дүүрәд хар сахл урhсн, киртә болн илҗрәд шуурч йовх хувцта залуhан үзсн Намҗл үг келҗ чадад, хадсн … көндрлго үүдн … зогсв.

Олзлх үгмүд: кен чигн, бахн мет, хоорнд, берк, нег чигн.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Харцх хойр (көвүн) ик дурта. Тедниг (әмтн) әдл, олнд туста, орн-нутгдан тоомсрта улс болтха гиҗ санна. Болв ода шиңкән долата (көвүд) юн улс болҗ hарх гиҗ санхув? Наснь ода бичкн. Сурhуль дасад, әмтнә бәәдл үзәд, ямаран (хаалh) йовхан бийснь шүүҗ авх

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Хальмг улсин сойл» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 29

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Бүшмүд, махла, альчур.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Эн күүндвр 1942 җилин августын хөрн негн өдрәс августын хөрн хойрдгч өдр эклҗәх … болсмн. Кемр немш көөчкхд … эгч негхн сар өгсн болхла, кесгнь … урдар, нег цөөкн хонгас фашистнр көөлhх гисн саната билә. Зуг тәвсн … холд оддг арh уга. Тер сөөhәс авн дигтә hурвн сар болад, Сталинград шидр болсн мана … күчтә дәврлhн эклсн түрүн өдр, бичкн Боглан хотн деер бәәсн церг … көөhәд уралан йовҗ одла.

Олзлх үгмүд: хөвәс, Арслңгин, цергин, немшиг, сө, терүнәс.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Чон ода ик (зовлң). Нарта сәәхн орчлң (чон) альхн дүңгә болҗ медгднә.

Урдк (цаг) санчкад чон, дегд hундл төрхләрн, му ду hарад, эгзңнәд уульна. Орчлң деер ода (чон) ик зовлңгта аң уга. Урдклаhан әдл, зәрмдән, улан цуста (махн) әмтәхн амт санчкад, мал тал дәврлh кенә.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Мини дурта дегтр» гидг төрәр келвр тогтатн.

Вариант № 30

1. Үг болhниг олзлад үгин ниицлhс тогтатн.

Махн, үсн, боорцг.

2. Цегин ормд чинрәрн өөрхн үгмүд олзлтн.

Арслң ирәд, hурвх хонсн цагт, нег чиклҗ болшго … үзгдв. Тер хотн дунд харулд бәәсн …, хотн улсла таньлдад, үс теднәс авад, өдмгән болн шикр, тәмкәсн бәәрн … хувалцдг билә. Хадм … тәмк авч өгхин төлә Намҗл нег баh наста орс салдст өрүн, … үкр саахларн, бүләкн үснәсн нег котелок кеҗ өгдмн. Ормднь тер салдс нег пачк тәмк, эс гиҗ нег банк американск … консерв авч ирҗ, өдр өнҗәд өгдмн.

Олзлх үгмүд: салдсмуд, hахан, эгчдән, зеткр, улсла, асхнднь.

3. Зәңгс умштн. Хавсрлтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Адуч цуцрсн цогцан амрахар нег ик харhа (модн) сүүдрт кевтлә. Болв нарн эргәд, түрүләд (көл) халулад, дәкәд (нурhн) күрч көдлмшт цуцрад hарсн көлснь сүүдрт хагсла. Ода улм (нарн) цоонрад ирв. Тер бийнь залху дииләд, тер бослго кевтлә.

4. Эн үгмүд олзлад зәңгс тогтатн.

5. «Дөрвн зүсн мал» гидг төрәр келвр тогтатн.

Комплексный анализ текста

№ 1

Орчлң серүлҗ нурh-туруhинь тинилhдг оньчта сәәхн¹ шар нарн урдк урдкасн өвәрцәр хотлад, кесг³ холван өңтәhәр hарад ирв. ндр³ гермүдин эрс алтлад, hазр делгүднь идәләд, ут алтн иштә цацган терзәр орулад, дегтрин шил тольмудта шкаф илҗ йовна.

Оhтрhуд делтрин чиңгә чигн үүлн уга. Негл арчад бүркчксн² цеңкр ширтә налңhш тәрлк мет дошиhәд бәәнә. Салькн эндр үләдгән мартсн бәәдлтә. Төрүц дүң-дүлә, шарлҗна үзүр деер торсн шовуна өрвлгин бийнь делсҗәхмн уга. Зуг тедүкнд дерәлдсн модна ацмуд деер богшурhас, торhас җирглднә. Ик-ик амта, ахрхн хоңшарта үкр хармуд торhн килhсн келәрн таңнаhан³ ташлдад hош-hош гиҗ инәлдсн болна⁴.

Даалhвр

Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

Келн-зүүhин (грамматическ) йилhлтс кетн:

1 – әвән зүүhин (фонетическ) йилhлт

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин (морфологическ) йилhлт.

4 - зәңг зүүhин (синтаксическ) йилhлт.

№ 2

Көк теңгс төгәлңдән харлад, цәәҗ көлврәд, шуугад бәәнә. Күчтә ик³ салькнд¹ теңгс буурл дольгаhан³ көлврүлҗ², көөс цахрулҗ цацна. Хойр-hурвн³ давхр герин чиңгә өндр ик дольганд көөлдҗ ирҗ, усн болҗ асхрна.

Хорhлҗн әдл күнд хар үүлд күриҗ, теңгс деер элкднә, күрҗңнҗ оhтрhу ду hарна, hал цәклнә. Теңгс өмнәснь усан шивнә.

Көл уга гүн теңгсин нег бахлуртнь³ өргн шүүгүл уснд хайгдв. Заhсчнр задрсн салькнас, догшн усна дольганас әл уга аңнҗ йовцхана. әмшгтә дольганд шүүгүлиг таслҗ уга кеhәд, энд-тендәснь ээрҗ, уснд чивәв, дүүрң заhсдынь тараҗ, усна гүүнүр көөв⁴. Заhсчнр аман бәрҗ hундцхав.

Даалhвр

Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

Келн-зүүhин (грамматическ) йилhлтс кетн:

1 – әвән зүүhин (фонетическ) йилhлт

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин (морфологическ) йилhлт.

4 - зәңг зүүhин (синтаксическ) йилhлт.

№ 3

өөлән көвүнә утхар хоюрн³ нүк малтв¹. Хойр көвүн нүкән малтҗ дуусчкад, арhс түүцхәв. Дарунь бор³ арhсна утан деегшән цоонгрҗ hарв.

ал түләд бел кечкәд, хойр көвүн хөөнә захд күрн, hартнь³ бәргдсн нег цаhан хурh бәрҗ авв. Хурhиг hарhад, өвчәд, эд-бод кеhәд, дотринь йүүлҗ хаяд, hадр махинь мөч-мөчәрнь салhад утлв. Ярҗ белдсн мөч махдыг тайгтан шорлад өлгчкәд, hалын заль деер тәвәд, көвүд бүркчкв. Махн hалын залин уурт шаргдад болх зөвтә. Удлго хойр көвүн күр деерән ирәд, махн болсн угаhинь хәләв. Эдн³ бүркәhинь² авв, хуургдсн махна әмтәхн үнр хамрт таангрхла, Зурhана толhань, диинрәд нүднь көкрәд одв⁴. Икәр өлсҗәх көвүн шүлсән кулд-кулд гиhәд зальгв.

Даалhвр

Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

Келн-зүүhин (грамматическ) йилhлтс кетн:

1 – әвән зүүhин (фонетическ) йилhлт

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин (морфологическ) йилhлт.

4 - зәңг зүүhин (синтаксическ) йилhлт.

№ 4

Мана хотнд тиим күңкл күн аав Церн билә. Нег³ эццн көгшн темән, хуучн гер, ач көвүн Нарн – цуг³ аавин¹ бәәсн зөөрнь. Ач көвүhән³ аавнь, кезәчн альдаран одвчн бийләhән² дахулна. Сө кеерәгшән hарвчн, ачан серүлҗ авч, hартнь хотынь бәрүлҗ көтлдмн.

Нарн аавдан³ йир дурта билә. Көгшә ачтан күчтә³ баатрмудын элвг-делвг Бумбин орна, альдчн күрдг хурдн арнзл мөрдин туск туульс келҗ өгдмн. азр-усна, одн-теңгрин, мал-аңгудын, өвсн-цецгүдин тускар аавин келсинь, уух хотан, унтх нөөрән мартҗ, Нарн соңсдг билә. Аавиннь келсинь ачнь тодлҗ, ааван дахҗ, олн зүсн юмна тускар сурҗ медҗ авдг бәәҗ⁴.

Керсү ухата, ю болвчн хавлҗ авдгтнь, ачтан аавнь дурта билә.

Даалhвр

Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

Келн-зүүhин (грамматическ) йилhлтс кетн:

1 – әвән зүүhин (фонетическ) йилhлт

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин (морфологическ) йилhлт.

4 - зәңг зүүhин (синтаксическ) йилhлт.

№ 5

Аавмдн³ кеер зөг хәләдг билә. Ээҗ халун hуйриг икчн темән чикнә хамтхаснд ораhад, аавдан күргҗ өг гиhәд нанд бәрүлв.

Аав намаг³ ирсим медсн уга. Балын батхнс яhҗ ус ууҗасиг² хәләҗ сууҗ. Батхнс уусн усиг hар деерән hооҗулҗ уувв. Уснь зөвәр әмтәхн. Батхнс аавин ээм, толhа деегүрнь гүүҗ¹, хойр³ чикәрнь орҗ, хамр-амнднь орн алдҗ гүүлднә, болн эдн хазхш, йосндан иҗлдҗ⁴.

Мини авч ирсн бичкн³ hуйрт аав йосндан байрлв. Гертән юн болҗахиг, ээҗ ямаран бәәхинь нанас аав сурв.

Аав hуйран идсн уга, харшмурн авад орҗ одв.

Даалhвр

Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

Келн-зүүhин (грамматическ) йилhлтс кетн:

1 – әвән зүүhин (фонетическ) йилhлт

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин (морфологическ) йилhлт.

4 - зәңг зүүhин (синтаксическ) йилhлт.

№ 6

Би станцас үүртәhән³ хәрҗ аашлав. рәл дүңгә hазрт йовчкад, бидн сууhад амрувидн. Плащан, дулан киилгән делгҗ кевтүвидн.

Генткн деер нислhнә олн зүсн ааль hарhҗасн элә үзүвидн. Энүг доргшлад, өөрдәд ирхләнь, бичкн шову көөҗ йовсинь бидн үзүвидн. Элән көөлдлhнәс алдрҗ hархар седнә, энүнә³ шүүрлhнәс дальтрна, болв ил аhарт энүнд бултдг арh уга⁴.

Эн хойр көөлдә йовҗ, кевтсн ман деер туслцад, өөрдәд күрч ирв. Дәкн нег³ элә күгдлхлә, шовун бәргдхнь² лавта. Шовун генткн хәвргшән дальтрн, мана плащ дор орҗ одв. Арh уга, элә хәрү деегшән¹ нисч hарв. Дарунь әәмшгтә³ шовуна харань тасрв.

Даалhвр

Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

Келн-зүүhин (грамматическ) йилhлтс кетн:

1 – әвән зүүhин (фонетическ) йилhлт

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин (морфологическ) йилhлт.

4 - зәңг зүүhин (синтаксическ) йилhлт.

№ 7

рин шар³ нарн өөдләд, өвснә толhаhар мандлад, өрин торhасин дун уурад, үкрмүд, кесг³ хөн хотнас зааград, хотн дүң-дүлә болад одв. Зуг өрүн саасн үснәсн Ноонин чигәнд дүүргҗ¹ кеhәд Харкан бүлсн чигәнә бүлүрин ә әрә шуугҗ соңсгдна. Герин ээдүд нөөрнь тавлҗ бәәдлтә, көл-hаран сунялдад адhм угаhар босцхав. Каңкнсн улан зандн җомбад, керә даам тос тәвәд, келн ээдрмәр зать зорҗ тәвәд, көөстүлҗ самрад, Харка бер харм хәәстәhинь hарhад Ноонь Киштә хойрин өмн тәвц деер тәвәд шаңhан³ авад чөкләд суув⁴.

Нәәрлдәд, нөр уга хонсн хүрмин залус энд-тендәс³ цуглрлдад², мөрдән авч ирәд тохад бел кечкәд, ахлачан хәәҗ авч ирәд, өвиннь әркән цацлдад өв авхдан белн болцхав.

Даалhвр

Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

Келн-зүүhин (грамматическ) йилhлтс кетн:

1 – әвән зүүhин (фонетическ) йилhлт

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин (морфологическ) йилhлт.

4 - зәңг зүүhин (синтаксическ) йилhлт.

№ 8

Намр чилҗ йовла. всн, модна бүчр, хамтхасд унҗ одсн цаг билә. Киитн, шүрүн салькн үләнә. дрмүд нурhлҗ бүркг болдг билә. Цасн баахнар¹ орад, хәәләд бәәдмн. Сөөднь кирү бәәhәд, цандгин усн көрәд хондмн.

Генткн нег өрүн икәр киитн салькн үләҗәнә. Баахнар цасн орад хонҗ, hазр таг көрч одҗ. Савр хол биш бәәсн hолур гүүҗ ирв. Көвәhәрнь² зөвәр сәәнәр көрч.

Аяртнь Савр үүрмүдән³ дахулад, hолур ирв. Эдн шууглдҗ, конькиhәр дошч наадцхав. Теднә³ негнь³ хурдар гүүhәд, hолын тал дунднь күрв. Мөсн цоорв, үүрнь му³ дууhар хәәкрв^,4. Савр әәhинь соңсн, үүрүрн гүүхәр седчкәд, тотхад зогсв. Дарунь күлтән тәәләд, чирәд мөлкв. Көвүн өөрдҗ ирәд, күлтин ханцинь үүртән түлкҗ өгв.

Даалhвр

Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

Келн-зүүhин (грамматическ) йилhлтс кетн:

1 – әвән зүүhин (фонетическ) йилhлт

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин (морфологическ) йилhлт.

4 - зәңг зүүhин (синтаксическ) йилhлт.

№ 9

Би хөөнд hарув. Медәтә хөөч маниг өрүhәр серүлв³. Бидн³ хамдан хөөдән кеерәгшән тууhад hарцхавидн. Эн хөөчәс бидн йир икәр әәдг биләвидн. Хәәкрәд оркхлань, сүмсн hарч, чичрдг биләвидн. Мини хәләх хөөдиг хотхр тал hарhад, сәәнәр хәләҗә, - гиҗ закчкад, хөөч йовҗ одв⁴. Харан уга теегт би хөөдтәhән³ hанцарн үлдв. Тер бийм hанцардҗ әәсн угав. өрм мана hалзн ноха билә.

Хөөдән тогтнулад², гедргән кевтчкәд, теңгр hәәхүв. Көвкр¹ цаhан үүлд нүүнә. Зәрмдән үүлд өңгән соляд, олн зүсн юмн болҗ үзгднә. Ода довтлҗ йовх мөрнә өңгтә, дарунь темән болҗ үзгднә. Ики холд, җирлhнә өөр, ик³ бәәшңтә, хурлта-чонҗта балhсн болсн болна.

Даалhвр

Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

Келн-зүүhин (грамматическ) йилhлтс кетн:

1 – әвән зүүhин (фонетическ) йилhлт

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин (морфологическ) йилhлт.

4 - зәңг зүүhин (синтаксическ) йилhлт.

№ 10

1) Нарниг арвн hурвтаднь³ аавнь сәәhән хәәв. Терүнләнь³ хотнурнь нойна элч ирҗ әмтиг көөв. Нойна hазрт угатьнр маларн³ бәәх зөв уга бәәҗ. Арh уга, әмтн нүүhәд hарв. Бүүрлх уста hазр хәәҗ, әмтн кесгтән нүүв. Төгәлңдән элсн, тег, уста hазр харhхш. Хотна, әәмгин улс әәмшгтә³ зовлңла харhн гиhәд ирв.

Нег өрүн невчкн хот авч, hурв хонсна хөөн көвүнә унҗ hарсн темәнь хәрҗ ирв. Көвүн бийнь гертән уга, эс ирсн болҗ hарв. Генткн әмтн сана авч:

Көвүн яhла? – болдҗ угальв, дарунь цугтан энүг хәәhәд hарцхав. Нарниг уста нүкнд әмнь hарсинь олҗ авцхав. Булгин ус олад, усинь амсҗ үзхәр ууҗахлань², нүкнә амнь нурад, көвүг дарад алчкҗ… Көвүг татҗ авад, нурсн шавринь хайҗ цеврлхлә, булгин усн деегшән хагдҗ hарв.

Мал күн уга төвкнҗ тогтнв, түрү зовлң көтрв. мтн тер булгиг Нарна худг гидг билә, хөөннь хотн Нарн-Худгт хүврв⁴. Иигҗ олнд сә кесн көвүнә нернь мөңкрв³.

1. Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

2. Эн текст амн үгәр келтн.

3. Келн-зүүhин йилhлтс кетн:

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин йилhлт.

4 - зәңг зүүhин йилhлт.

2) Октябрь отличается резкой сменой погоды. В пору «золотой осени», охватывающей первую половину месяца, солнце еще пригревает. Но с середины октября рано наступают сумерки. Небо закрыто свинцовыми тучами, за которыми не видно солнца. День становится все короче, вечерами стелются туманы.

Эн текст хальмг келнд орчултн.

№ 11

1) Теңгриг, көнҗл мет, үргҗлҗ бүрксн бор үүлн тасрад, деед үзгүр нүүв. Тер үүлн hатц ташрлсн нарн, бултач наачах кевтә, негт толярн³ цәс, гилв-далв гиhәд өргн³ теегиг герлткнә², күргән үзәд бултсн күүкнлә әдл, чирәhән тасрха үүләр хәрү халхлад, тенд-энд сүүдр тусхана.

Нарна эн наадлh олзлад, үвлин дуусн хучата кевтсн тег, түрүләд цаhан чиндhн өңгтә бәәсн, ода бор көрсн зүс hарад элңкәдән орсн девлән тәәлҗ хайв. Хәәлсн цасн олн цувгудт хүврәд, җирҗңнҗ гүүлдәд, хотхр салаhар дамҗад, үзг-бүрәс нег-негнләhән негдәд, дуулсн дуунаннь айс чаңhрҗ күч авад, зууран харhсн тоотыг хам көвәhәд, Манц hолур шорҗңнҗ темцәд, түүнә³ уснла одҗ ниилнә.

Сал теегт хамгин хату-мөтү сар ирнә, болв үвләс хаврур алхҗах йиртмҗ ик баh угад, күн, мал хамгт, аhурсн, аң тоотд байр үүдәнә, ицл зүүлhнә.^{3, 4} Хавр ирхлә - ик байр.

1. Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

2. Эн текст амн үгәр келтн.

3. Келн-зүүhин йилhлтс кетн:

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин йилhлт.

4 - зәңг зүүhин йилhлт.

2) Степь озарилась серебряным светом. Он вспыхнул над буграми, где звезды лежали прямо в густых ковылях и были похожи на капли ночного дождя. Из Элисты шла встречная машина. Пассажиры выпили молока и улеглись спать. На рассвете их поднял гром жаворонков.

Эн текст хальмг келнд орчултн.

№ 12

1) Көк теңгс төгәлңдән харлад, цәәҗ көлврәд, шуугад бәәнә. Күчтә ик салькнд теңгс буурл дольгаhан көлврүлҗ, көөс цахрулҗ цацна. Хойр-hурвн³ давхр герин чигә өндр³ ик дольгад көөлдҗ ирҗ, усн болҗ асхрна.

Көл уга гүн теңгсин нег бахлуртнь өргн шүүгүл уснд хайгдв. Заhсчнр задрсн салькнас, догшн усна дольганас әл уга аңнҗ йовцхана. әмшгтә дольгад шүүгүлиг таслҗ уга кеhәд, энд-тендәснь ээрҗ, уснд чивәв, дүүрң заhсдынь тараҗ, усна гүүнүр көөв. Заhсчнр аман бәрҗ hундцхав³.

Алдрсн шүүгүлиг көвүн адhҗ күцн, өкәhәд көвҗ йовсн петнә шүүрнә.

Минь терүнләнь теңгс улм hалзурсн кевтә hаньдглв, көвүг оңhцтаhинь³ өргәд авв⁴. Ик деер өргҗәhәд чигн шивәд оркв. Оңhц хамх тусч уснд тарв. Көвүнә бичкн цогциг дольгад ирҗ цокв. Дарунь цаhан көөсәр көвүг цуглад авла…

Генткн заhсчин үриг усна көвәд ирчксинь² әмтн үзцхәв. Көвүн иигҗ задыг диилв, баатрин нерн дуунд орв.

1. Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

2. Эн текст амн үгәр келтн.

3. Келн-зүүhин йилhлтс кетн:

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин йилhлт.

4 - зәңг зүүhин йилhлт.

2) Ноябрь – самый туманный месяц года. Поздней осенью погода неустойчива: резкие похолодания сменяются оттепелью. Воздух начинает холодеть: температура воздуха опускается ниже нуля. И когда устанавливаются легкие морозы, выпадает снег. Но он долго не задерживается.

Эн текст хальмг келнд орчултн.

№ 13

1) Мергн аңhуч изюбриг хаhад алҗв гиҗ санла. Шавтсн аң әрә-әмтә модн заагур орв. Аңhуч арднь орҗ көөв. Изюбрин цуста мөр уул заагт бәәсн хотхрур аңhучиг hарhв³. Тенднь хад чолун дорас булгин халун усн хагдҗ hарна. Эн булгас үвл зун уга ур hарна, уснь үвлд көрхш. Усинь ууҗ болшго: эвго үнртә, минеральн усн. Нам йирин эн хотхр әәмшгтә hазр: орснас цааран хәрү hардг арh уга. Аң энүг медх зөвтә, тер бийнь, яhсн кевәр күрхәр адhҗ йовхм гиҗ, аңhуч алң болҗ йовна.

Изюбр халун³ уснур үкхәр биш, эдгхәр адhҗ йовла.

Цусан барҗ зовсн, муурсн аң булгт күрн, өвдглҗ киисәд, ус уув. Адhҗ, ик-икәр балhад, аман уснас хуулл уга эн³ ууна. Шулу-шулуhар балhх дутм, чидл аңд немгдсн болад ирв.

Аңhуч үрвәд йовна, аң адhн усан ууhа. Шаваснь³ hооҗҗасн цуснь зогсад ирв, шархнь экләд татгдв, аң кииhән йосндан авад, төвкнәд ирв, болв эн усан ууhа.⁴

Аңhуч булгин уснур өөрдәд күрәд ирв. Өмннь төрүц эрүлдән тохрсн, шарх шав уга, хурдн аң зогсчадг болна…

Бийән мөрдҗ йовсн күүг аң үзв, толhаhан гедәлhсн² болла, аңhуч деегүр hәрәдәд уга болад гүүҗ одв.

1. Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

2. Эн текст амн үгәр келтн.

3. Келн-зүүhин йилhлтс кетн:

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин йилhлт.

4 - зәңг зүүhин йилhлт.

2) Калмыцкая степь покрыта исключительно полынью. Только на редких возвышенностях растительность становится несколько лучше. В низинах же, насыщенных солью, и полыни мало. Засухи так часты, зной так силен, что остатки старых растений, высыхают, рассыпаются тонкой пылью, которую ветер разносит во все стороны.

Эн текст хальмг келнд орчултн.

№ 14

1) Намҗл җөөлн элстә өргн хаалhд орад, чәргән тәәләд hартан бәрәд, көл нүцкәр цаарандан гүүв. Болв эс гүрсн ут үснь, терүнә гүүдл номhрхла², нүдинь хааҗ генүлв. Тиигхлә күүкн, хаалhин хаҗуд, адрг деер сууhад, сам уга болвчн hариннь хурhдарн³ үсән гедргән цокҗ самлад, күкл гүрәд, урдклаhан әдл барун ээм деегәрн алс хаяд, өрчдән унҗулв³.

Суусн айстан невчк амраhан авад, ода адhм угаhар цааран hарад йовв. Хаалhин хойр амнд, зөвәр тедүкнд, шарлад нәәхлҗәх бамб цецг, үүрмг көкрңгү³ нүдтә хонх цецг – багар эрслҗ харгдна. Улм йовх дутм теегин өңг сольгдад, буурлдан, шарлҗна, зултрhна бүчрмүд дунд нәрхн шилвтә ишәрн өскәлдсн цаhан өвснә җөөлн хамтхаснь одачн көкрңгү болсн учрар салькна аярхн әмсхүл дахад, негт хотаhад, негт хәрү өндәhәд дольгалад бәәнә⁴.

Эн³ саамла hазр чичрсн болад одв… Энд-тендән хәләхлә, тедүкнд суух теегин hәрдәс талдан әмтә-киитә юмн харгдсн уга. Нам нег-негнләhән дөрлдҗәх кевтә, делгү чичкнҗәсн зурмдын бийснь нүкәрн гүүлдҗ орад, бултҗ одцхав.

1. Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

2. Эн текст амн үгәр келтн.

3. Келн-зүүhин йилhлтс кетн:

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин йилhлт.

4 - зәңг зүүhин йилhлт.

2) Ехали мы в знойный июльский день, когда высокое солнце будто бы катается по земле и сглаживает все вокруг, сизо-желтая пустыня тянулась вдоль степной дороги. Ни деревца, ни кустика, ни тени над головой. Только палящее солнце и духота. Все шире и дальше открывалась выжженная степь, продутая ветрами.

Эн текст хальмг келнд орчултн.

№ 15

1) Намҗл теегәс нег тевр бамб цецгүд авч ирв. «Амрлhна өдр болhнд альдаран йовад бәәнәч?» - гиҗ экиннь сурсн сурврт хәрү өгсн уга. Күүкән серглң-дерглң болхла, Энчүлә терүнә ард орснчн уга. Года Настаевич Омбушин келсн тоотыг эс мартдг болвчн, күүкән³ учр-утхинь эврән эс келтл бас тагчг бәәв. Нам сегләтрт түүгәр тер кедг цол чигн уга, эдл – ахун хаврин көдлмш гүргүдән орҗ одсн, сүүрән дардг чөлән болхш.

Ик шууган маңhдуртнь, Намҗлыг школдан ирхлә hарв. Хоҗа зад татв. Күүкнә авч ирсн олн зүсн бамб цецгүдиг классас hазаран hарhҗ шивхмн гиҗ тер төр тәвб, юңгад гихлә комсомолк Лиджиева үүрмүдтән өгсн үгән идәд, теднлә хамдан Иҗлин телтр көвә тал hарлго, hанцхн эврәннь сә хәәhәд, хамаран одснь темдг уга, тер йоста андн йовдл⁴. Кемр Намҗлын эн әмнч заңгинь цаглань эс хөрҗ зогсхла, хөөннь терүнә hарhсн тоот му, хаҗhр, көндлң йовдлмуд мана школд тушаhан хальдах, хамдан сурhуль дассн манд ичртә - hутрта үүл үүдәх гиҗ Хоҗа эрст тәвб. Ик hундлта юмн - Хоҗаг негчн күн дөңнҗ бәәхш.

- Намҗл,чамаг сурhулян сәәнәр дасдг төләдчн бидн цуhар күндлнәвидн³, - гиҗ Хоҗа номhрад, йос бәрлдүлҗ күүкиг гемшәх сана зүүв. – Болв эн эндрк³ бәәдличн², өцклдүрк урвач йовдлычн бидн³ хургт тәвәд, күүндвр hарhх зөвтәвидн.

1. Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

2. Эн текст амн үгәр келтн.

3. Келн-зүүhин йилhлтс кетн:

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин йилhлт.

4 - зәңг зүүhин йилhлт.

2) Калмыцкая степь удивила поэта и обрадовала своими широкими просторами. Все здесь было для него ново, необычно: и густые травы в рост человека, и птицы, неизвестные в северных лесах, и орлы, строго и гордо поглядывающие на редких путников.

Эн текст хальмг келнд орчултн.

№ 16

1) Төгәлңдкиг сәәнәр оньhад шинҗләд хәләхлә, темдгтә нег болсн сольврнь - деерәс хәәрлт угаhар төөнрч цонадг нарн ода өмн үзгүр кецәҗ ууҗад, күчнь буурад, зальнь баhрад, өдр ахрдад, сө сунад, өрүнд өткн хар будн, күнд көшг болҗ халhрад, hазриг элкдҗ бүркнә. Тиигҗәhәд, хур орсн метәр өвснд чигн бәәhәд, шал ус кеhәд оркна. Намр эврәннь зөвдән эклҗ орв.

Нарн күчән баhрулад, намрин серүн күчән авад ирхлә, өткәр халhрҗ бәәсн будиг ивтләд өрин гегән хоовцр дүртәhәр hазрт унад, нарн hарх алднд³ өөрдәд ирсн дүңгә цагла, гиигн көлтә бүрүс-hунҗд босад, тарад, хотна аhуг тавлҗ дүүргәд кевтсн үкрмүд заагур йовлдад, түрүн босснь, залхурад кевтсән мөргҗ босхад, тернь ташр цань кевтсән оч шиңшҗәhәд, өврәрн³ ольҗ босхад, бүдүн үкрмүдүр өөрдҗ одчкад, үнрчлчкәд, хальдҗ чадлго, әәhәд, хаҗуhарнь давҗ hарад, хутхлад ирв³.

Намрин өрүн нигт хар будн семҗн болҗ сегркәрәд, талрхдан шахад, энд-тенд гегәрәд, будн заагур ивтлҗ hазрур шаhасн нарна толян энд-тенд тусад бәәҗ. Удсн уга, нарн девшҗ өөдләд, өрүн үдт күрхин чигә цагт, өрүнәк³ нигт буднас нам темдг эс үлдәд, теңгр hазр хойр шиңкән нег-негән таньлцҗах мет, җилмәhәд бәәв⁴.

1. Татасар темдглгдсн үгмүдин чинринь цәәлhтн.

2. Эн текст амн үгәр келтн.

3. Келн-зүүhин йилhлтс кетн:

2 - үгин тогтац

3 – үг зүүhин йилhлт.

4 - зәңг зүүhин йилhлт.

2) Широкая калмыцкая степь. С ранней весны расстилается под ногами прекрасный ковер, затканный разноцветными тюльпанами: от огненно-алых, желто-оранжевых до белых. А осенью по увядшим травам, гонимые резкими порывами ветра, торопливо катятся буро-зеленые шары перекати- поле.

Эн текст хальмг келнд орчултн.

Шүүврин көдлмш

Улан гер

«Улан гер» хотна тал дунд, невчк⁴ өмәрән үкс гиhәд бәргдсмн. Дотрнь, деед бийд, улан кенчр делгсн нег стол, нег шкаф бәәнә. Стол деернь дегтрмүд, шилтә, цааста эмс, бектә шил, карандашмуд, ручкс тәвәтә. Барун бийднь үкр услдг нег оңhц⁴, зүн бийднь бас тиим онhц, делгчксн ширдгүдин⁴ захар түргүр тәвәтә. түүнә арднь ширдг деер өвдглҗ сууhад, күүкд-берәд ном-үүл дасна. Герин зүн эркә дор үс цокдг машин зогсҗана. Деед бийд⁴ нег юм уйдг hар «Зингер» машин бәәнә.

Өрүн үкрән сааhад, авч ирәд үсән цокулчкад¹, хәрәд хот-хоолан көгшд, бичкдүдтән өгчкәд, улан герин эрк деер улан туг сәрвкхлә⁴, дегтр цаасан авад, берәд-күүкд сурhульд ирцхәдмн.

Эдниг ирәд суулhнла Булhн түрүләд яhҗ цевр-цеерәр бәәхин тускар келгдмн. Дарунь Хакката хоюрн хуваҗ авад сурhдмн¹.

Булhн нег дәкҗ сурhулян зааhад, кехән кечкәд, ода би таднд нег тууҗ умшҗ өгнәв, портфеләсн баахн дегтр¹ hарhҗ авад, деегшән өргәд үзүлв: - Эн, Басңга Баатр гидг комсомолец көвүнә бичсн «Өңгрсн цагин үнн» гидг дегтр.

(Тачин Анҗа. Чилгр өрүн)

Шүүврин көдлмш (даалhвр)

Ямаран җилмүдин тускар эн тасрхад келгдҗәнә?
Сурhульд көгшн уга (цааранднь немәд 5 үлгүр бичтн, цәәлhтн).
Татасар темдглсн үгмүдиг тогтацар салhтн.
Иим (1) темдгтә үгмүдт әвән зүүhин цуцлт кетн.
Иим (4) темдгтә үгмүдин ид-чинринь цәәлhтн, чинрәр өөрхн үгмүд олтн (синонимс).
Текстин сүүлин тасрхаг орс келнд орчултн.
Эн урhмлын нерд олзлад (зултрhн, шарлҗн, темән чикн, бурhсн, көгл, суха) зәңгс тогтатн.
Текстәс hурвн амр зәңг салhҗ бичтн: күцц, нег зүсн мөчмүдтә, делгрңгү.

Шүүврин көдлмш

«Чик хаалh» гидг романа тасрха автн: 2 дегтр, Элст, 1974, Һурвдгч бөлг – Хаврин Сар урhад... (стр 65) - ...гисн тоолвр энүнд орв. (стр 68).

Эн текст умшад, толин көдлмш күцәтн (өвәрц үгмүдин чинринь цәәлhтн).

Текстин түрүн хойр тасрха (Хаврин Сар... сананд орулна. Эн ээврүлгч… ханхий тегәд! - 65-66 х.) орс келнд орчултн.

Текстд бәәх келц үгмүдин чинринь цәәлhтн.

Келн-зүүhин йилhлтс кетн.

а) вән зүүhин (фонет.) - каңкнсн, шиңгрәҗ, халhрсн, хальмг, бәәрн, дольган.

б) Үгин тогтацар (морфемн) - цолмудичнь, нохачлҗ, альхарн, таангрулна, тодлулад, зеегтрсн, кемҗәhән, өндглдг, үзгдл, шиңгрәҗ.

в) Үг зүүhин (морфологическ) - үнрән, таангрулна, тодлулад, зеегтрсн, кемҗәhән, өндглдг, үзгдл, шиңгрәҗ.

г) Зәңг зүүhин (синтаксическ):

1) Хальмг болсн … hаңхсн болна (65-66).

2) Негт миндсн…таангрулна (66).

3) Эн ээврүлгч… байсана (66).

4) Эврә түрүн… нег торна (67).

Адрг, царң, аhар киилх, нохачлҗ суух, шагшг хулсн, торлзх, зелләд нисх, алтн зул цецг гидг үгмүдлә зәңгс тогтатн.

Бий киисклhнд бәәх үгмүд буулhҗ бичтн, үгмүдиг тогтацар йилhтн.

«Өдгә цагин бәәдл-җирhл» гидг төрәр ухалҗ бичтн.

Шүүврин көдлмш

Көгшә ач хойр

Көгшә насндан диилгдәд ирв. Энүнә көлнь күндрәд, нүднь юм үзхән уурад, чикнь сәәнәр соңсдган уурв, шүднь бас унв.

Көвүн бер хойрнь көгшәг бийләһән хамдан суулһдган уурад, бешин ард хотынь өгдг болв. Нег дәкҗ көгшән хотынь бернь ааһд кеһәд авч одв. Тернь, ааһан бийүрн өөрдххәр седҗ йовад, унһаһад хамхлҗ оркв. Хотан асхад, гер дотркиг үрәһәд, ааһс хамхлад бәәдг гиҗ һәәләд, бернь көгшәд модн тевшд хот өгдг болв. Көгшә саналдхас биш үг келхш.

Нег дәкҗ залу гергн хойр гертән ю-бис кеҗ сууцхала, көвүнь бичкн-бичкн харһасар нег юм кевләд бәәнә.

«Миша, эн кеҗәснчн юмб?» - гиҗ эцкнь көвүнәсн сурв. Терүнднь көвүнь: «Бааҗа, би тевш кеҗәнәв. Таниг аакта хоюрн көгшрсн цагт эн тевшд таднд хот өгнәв», - гиҗ көвүнь хәрү өгв.

Гергн залу хойр, нег-негнүрн хәләлдчкәд, уульцхав. Тедн көгшәг һундаһад бәәсндән икәр ичв. Терүнәс хооран көвүн бер хойрнь көгшәг бийләһән хамдан суулһад асрдг болв.

1. Текстин түрүн тасрхад зәңгсин зәңг зүүhин йилhлт кетн.

2. Эн текстәс соньн үгмүдин чинр-утхинь цәәлhтн.

3. Татасар темдглгдсн 5 бәәлһнә нердин морфологическ йилһлт кетн.

4. Эн үгмүдт зөрүд чинртә (антоним) үгмүд олҗ автн.

ард -

бичкн -

уульцхав -

көгшн -

сәәнәр -

5. Эн зәңгиг орс келнд орчултн: Энүнә көлнь күндрәд, нүднь юм үзхән уурад, чикнь сәәнәр соңсдган уурв, шүднь бас унв.

6. Эн текстәс 5 чинрлгч нер олҗ авад, шин зәңгс тогтатн.

7. Эн үгмүдиг тогтацарнь (по составу) йилһтн:

насндан, көгшә, сууцхала.

Шүүврин көдлмш

Эмнг мөр сурhлhн

Эцкм мөрд хулдҗ, арсм кедг билә. Хавр болhн Тең hол Талас зерлг әдл мөрд көөҗ авч ирдмн. Тер эмнг мөрдинь сурhҗ, уна эс гиҗ татдг мөрд кенә гисн – ик күчр, әәмшгтә керг болдг бәәҗ. «Хальмгудын дөң угаhар юмн болшго», - гиҗ эцкм келдг билә.

Хальмг күн мөрнлә нег әмтә гиҗ келҗ болхмн. Мөрн деер үкс hәрәдҗ мордн, идҗ, эс гиҗ гүүлдҗ йовсн адунур хәәкрәд оркхлань, мөрднь аратьнгин тачкнлh күләҗ, таг ормдан хадгдҗ зогсна. Хальмг улс тиим ухатаhар эвинь олҗ, мөрдиг эдлнә, эврә аюhарн болhҗ сурhна.

Эмнг догшн мөрдиг мана хашад көөҗ авч ирҗ орулдмн. Хашан тал дунднь бүдүн бахн булата. Мөрдүр өөрдх биш, хәләхд әәмшгтә. Эдн чикән сольвҗ, нүдән кулылhҗ, эс гиҗ hал hарhҗ хәләҗ, күзүhән цорhтулҗ, хамрарн ишкрҗ догшрхҗахинь үзҗәҗ, күн төрүц эднүр өөрдҗ болшго. Хальмгуд төр уга, хашаhур орад, цалман хайсн болна, темдглсн мөрнә толhад тернь торна. Дееснә нег үзүринь бахнд ораhад, мөриг татад салhна.

Генткн ар хойр көл деерән зогсч, деегшән hәрәднә. Мөрн хәрү бууҗ йовхлань, хальмг күзүн деернь элкдн, кезә-язаhурнь hарснь медгдхш, нурhн деернь hарад унчксн бәәнә. Деернь эмәл тохна.

Хальмгин келсәр арhмҗинь бахнас тәәлнә. Мөрнә күзүнәснь арhмҗинь тәәлҗ авн, әмтн hарч зулцхана. Мөрн доран эргҗ дуhрв, ииглән-тииглән хурдлв, өсрҗ hәрәдв, бухҗ туульв, аңhаҗ зогсв, хуурhсан татҗ бүшкүрдв. Хальмгнь деернь унх биш, ормасн көндрхш. Эн хашан үүдн тал мөрән залв. Үүднәс hарhҗ йовад, хойр бийәрнь маляhар татадчн авв. Мөрн өмәрән hәрәдн, хасн бууhин сумн мет, мөрн хаалhар hарад хурдлв. Харhсн әмтн әәҗ, хооран hарцхав, гергд-эмгд кирслцхәв, бичкд хәәкрлдҗ, шуугҗ дөгцхәв.

Дөрвн час болад, мөртә хальмг хәрү ирв. Одак усхҗасн зерлг догшн мөрн биш болҗ оч. Мөрн дәәвләд әрә йовҗ, толhаhан деерән төвкнүн, hанзан амндан авсн сууна.

Сурhачнь сән болсндан, унаhин сән мөрн болхнь лавта.

1) Эн текст умшад, татасар темдглгдсн үгмүдин чинр-утхинь цәәлhтн.

2) Эврә болн бий киисклhнд бәәх үгмүдиг буулhҗ бичәд, теднә киисквринь темдглтн.

3) Цуг үүлдәгчс буулhҗ бичәд, үгин тогтацар йилhтн.

4) Эн текстәс давхр зәңгсин зәңг зүүhин йилhлт кетн.

5) Текстин 3 түрүн тасрха орс келнд орчултн.

6) Күүнә заң-бәрц медүлҗәх 20 келц үг бичтн, теднә чинринь цәәлhтн. Бичәчнрин үүдәврмүдәс бичсн келц үгмүдтә зәңгс буулhҗ бичәд, орс келнд орчултн.

7) Дора өггдсн текст хальмг келнд орчултн.

Таких мест в калмыцкой степи осталось мало. Несмотря на жгучее солнце, мы с сыном бродим и бродим по «разливам» сизой полыни лимана Зегеста. Место, это считается самым сухим в Европе. Так нам объяснили всезнающие краеведы еще в городе. В Калмыкии же зегестинский лиман был самым урожайным. Далеко шла сплав о сене, заготовленном на этой ровной, как стол, равнине. Житняк, прутняк, пырей, овсюг и многие другие травы росли так густо, что если бросали на траву тяжелую зимнюю шапку, то она не падала на землю, а покачивалась на верхушках рослых трав и цветов. Набегал ветерок – и травы начинали «ходить», шелковисто переливаясь под лучами солнца.

Само собой вспоминается гоголевское: «В природе ничего не могло быть лучше степи…». Ночные запахи мяты и трав так густы в блюдце лужайки, что образовали над ней прослойку воздуха. Становлюсь в полный рост – голова возвышается над ней, сажусь – снова окунаюсь в густой запах мяты. Каждый кустик словно радуется, что дарит безбрежью степей целебный аромат. (Г. Кукарека)

Шүүврин көдлмш

Теләд татчксн ик шар шүкр болад хонсн харңhутрсн сө нарн hарх үзгәсн хормаhан хүмәд, нарн суух талагшан хурняслҗ йовна. Өрүн цолвң өндәhәд, өмнкәсн улм сәәхрсн бәәдл hарад, мөңгн усар нүүрән уhаhад, бирләнт биизән көдрәд, сувсн санҗлhасн hал бадрулад, долвкад hарад ирв.

Ү-түмн чирмлдҗәсн өңгтә одд нимгн нүүгүләр медмҗ уга бүркгдәд, өңгнь цөлдәд, эн цолвңгин герләс үргҗ йовх бәәдлтә деед үзг талагшан шилҗрәд йовна. Төгәлңдән төгә-бүс болсн теңгр hазр хойрин ниилвр талрад, тиниhәд, медмҗ уга җиирәд, уудсн болад йовна. Өрин цолвң өөдлх дутм өр шидр мелтәсн оhтрhуhас негт хурнясинь тинилhсн хо-цаhан индснә бәәдл hарад, негт улаҗ көкрдг шуркла торhна бәәдл hарад олн зүсәр солңhтрна.

Тиигәд ик удан болсн уга. Цегин цаад бийәс цеңкр торhн көнҗлән секәд, цолвңгин сүүринь дарад, орчлңгин шар нарн ут-ут алтн шар боодгудын делгү деләд, дүңгәhәд hарад ирв.

Нәрн өвсд нәәхллдәд, намч бүчрән севлдв, шар цецгәс сарсалдад, ширгәмр шил болад ширләд хонсн цегән чиигән сегсрәд, шилвән чаңhаҗ бослдв⁴. Өрин торhас, богшурhас өрвлг-җиврән сергәлдәд, өөдлҗ аhарар өөмлдәд, олн зүсәр җирглдв⁴. Мал, аhурсд, хөд сүүҗән сольҗ серлдәд, мөөрлдәд, мәәллдәд, теегән темцлдҗ тарвалдв⁴.

Эн сәәхн орчлңгин дүүрәнд Элст балhсн бас үрглҗдән серҗ җирhлиннь айсан эклв. Минь эн мелмлзгсн амулңта сәәхн өдрт, үкснәс бишңкнь цуг босҗ үүлдвр үүлдҗ, эврә күч-көлсән эн җирhлд нерәдл уга бәәш уга болҗ медгднә⁴.

(Эрнҗәнә Константин)

1. Эн текст умшад, соньн үгмүдин чинр-утхинь цәәлhтн.

2. Эврә болн бий киисклhнд бәәх үгмүдиг буулhҗ бичәд, теднә киисквринь темдглтн.

3. Цуг үүлдәгчс буулhҗ бичәд, үгин тогтацар йилhтн.

4. Темдглгдсн зәңгсин зәңг зүүhин йилhлт кетн (4).

5. Эн текст орс келнд орчултн

6. Алтн, седкл, зовлң, гер, насн, зүркн, байр гидг үг болhнла үгин ниицлhс тогтатн.

7. Хальмг улсин авъяс, заңшалла залhлдата 20 келц үг олҗ авад, теднә чинринь цәәлhтн. Бичәчнрин үүдәврмүдәс иим келц үгмүдтә зәңгс буулhҗ бичәд, орс келнд орчултн.

8. Дора өггдсн зәңгс умшад, хавслтд бәәх үгмүдиг кергтә киискврт тәвтн.

Асхн-өрүн (серүн) амр өглго гүүлдәд бәәдг (тег) зурмд, ялмд чигн үзгдхш, зуг энд-тенд хөн толhас деер, овалчксн шавр бә кевтә, бор тарвҗс үргләд кевтнә. 2. Баh көвүн хойр (өвдг) хавчкад, ахрар бәрҗ йовсн хазарин (җола) эмәлин бүүрг деер дарад, өкәhәд мөрнә (дел) наалдҗ одв. 3. Тернь мөрн деерәсн hәрәдәд буучкад, мел өдр болhн тиим йовдл hарhн гиҗ дасчксн (күн) бәәдл hарhв, болв икәр цәәҗ одсн (чирә), уульн гиҗәхинь, аль инән гиҗәхинь йилhҗ болшго әрә хүврсн дүрсн hарв. 4. (Эк) төрәд шиңкән арвн сар болсн Церн, келкәтә ясн мет көндрлго (өлгә) деерән кевтнә, экнь чигн, эдгдшго күнд гем ирсн күн кевтә, урднь минчиhәд бәәдг халхнь ульврад цааран ширгҗ оч, чилгр хар нүднь чоңкиhәд (өңг) гееҗ. 5. Хойр сарин туршарт өдр сө уга нүүсн улсин (ә), тедн деер дүүҗләтә бәәсн өткн шора, (көлсн) үнр, (әмтн) чееҗ дүүрң (зовлң) болн түрү-зүдү ода талрв. 6. Худгин йорал мет (харңhу), бичкн-бичкн хар (баран) өөр ооср-бүч уга, ик цаhан гер, өл-маңхн цаhан уул мет, дүңгәhәд бәәнә.

9. «Сурhуль уга күн сохр мет» гидг төрәр келвр тогтатн.

Шүүврин көдлмш

1) Дора өггдсн текст умшад, татасар темдглгдсн үгмүдин чинр-утхинь цәәлhтн.

2) Үг болhна келлhнә хүвинь темдглтн.

3) Цуг зәңгсин зәңг зүүhин йилhлт кетн.

Төгәлңдкиг сәәнәр оньhад шинҗләд хәләхлә, темдгтә нег болсн сольврнь - деерәс хәәрлт угаhар төөнрч цонадг нарн ода өмн үзгүр кецәҗ ууҗад, күчнь буурад, зальнь баhрад, өдр ахрдад, сө сунад, өрүнд өткн хар будн, күнд көшг болҗ халhрад, hазриг элкдҗ бүркнә. Тиигҗәhәд, хур орсн метәр өвснд чигн бәәhәд, шал ус кеhәд оркна. Намр эврәннь зөвдән эклҗ орв.

Нарн күчән баhрулад, намрин серүн күчән авад ирхлә, өткәр халhрҗ бәәсн будиг ивтләд өрин гегән хоовцр дүртәhәр hазрт унад, нарн hарх алднд өөрдәд ирсн дүңгә цагла, гиигн көлтә бүрүс-hунҗд босад, тарад, хотна аhуг тавлҗ дүүргәд кевтсн үкрмүд заагур йовлдад, түрүн босснь, залхурад кевтсән мөргҗ босхад, тернь ташр цань кевтсән оч шиңшҗәhәд, өврәрн ольҗ босхад, бүдүн үкрмүдүр өөрдҗ одчкад, үнрчлчкәд, хальдҗ чадлго, әәhәд, хаҗуhарнь давҗ hарад, хутхлад ирв.

Намрин өрүн нигт хар будн семҗн болҗ сегркәрәд, талрхдан шахад, энд-тенд гегәрәд, будн заагур ивтлҗ hазрур шаhасн нарна толян энд-тенд тусад бәәҗ. Удсн уга, нарн девшҗ өөдләд, өрүн үдт күрхин чигә цагт, өрүнәк нигт буднас нам темдг эс үлдәд, теңгр hазр хойр шиңкән нег-негән таньлцҗах мет, җилмәhәд бәәв…

Эн текст хальмг келнд орчултн.

Хаврин сар урhад, халун өдрмүд экләд, халhрсн ноhан көк шалу болҗ хойр көллә оралдҗ, шуркла торhн мет шухтнад, халхиг илсн бүләкн салькн, хар уга седкләсн эңкрлн өкәрлҗ хойр альхарн илҗәх амргин әрүн цаhан арсн мет ширвсн болад орксн саамд, хальмгин, - мана тег басл кецү сәәхн бишийч, көөрк! Халмг болсн толhата алтн-зул цецг, әрә медг-үлгәр үләсн салькнд, альдаран дәәвлхв гиҗәх кевтәhәр, оштв торhн зала метәр hаңхсн болна… Иим саамларн байн кишгтә Шорвин hолын кец минь басл, басл сәәхнчнь, хәәмнь. Эңкрлҗ сандг Шорвин hол минь, эңгин көвәдчнь үүдҗ hарад, элвг әрүн кишгәсчнь күртлцәд, хан хулсичнь хадҗ үүрәд, харҗта цолмудичнь керчҗ усчад, хамаhарнь болв чигн эргҗ даслав, өврҗ hәәхләв…

8) Заль, гегән, бахн, эндү, оhтрhу, цә, сөң гидг үгмүдиг эврә болн бий киисклhнд (цуг 3 нүүрт) киисктн.

9) Теңгр, hазр, мал, нарн, хөн, седкл, җирhл, зовлң гидг үгмүдтә үгин ниицлhс тогтатн.

10) Хальмг улсин авъяс, заңшалла залhлдата 20 келц үг бичтн, теднә чинринь цәәлhтн. Бичәчнрин үүдәврмүдәс бичсн келц үгмүдтә зәңгс буулhҗ бичәд, орс келнд орчултн.

Дора өггдсн текст хальмг келнд орчултн.

Старик Маныч замерзал. Он негромко покряхтывал, медленно натягивая на себя ледяную рубашку, недовольно плескал на нее темными волнами. Белая «обнова» сжимала его широкую грудь с каждым днем все сильнее и сильнее. Редко замерзает наш седоволосый Маныч: слишком солона его водица. Но в эту зиму были слишком крепки морозы, лютовавшие с самого начало января.

Маныч замерзал. Птицы еще плавали на самой его середине, но кормиться им на берегах и в воде было уже нечем. А мороз все суживал и суживал ноздреватое от наплесков воды ледяное кольцо вокруг птичьей ватаги. И тогда гуси и утки пошли на хитрость: одна половина стаи плавала в полынье, а другая половина улетала на кормежку. Так смышленые птицы, сменяя друг друга, не давали полынье – спасительнице затянуться коварным льдом. Выручка победила все: ледяное поле стало уменьшаться, трескаться, подтаивать, хотя до ласки весны было еще далеко. (Г. Кукарека).

Дамшлһ белдснь Лиҗин Людмила

Раздел:

Упражнения

ХАЛЬМГ КЕЛН

информационно-образовательный ресурс

Дамшлһ белдснь Лиҗин Людмила

№ 14

Раздел:

№ 14

Раздел:

Вход на сайт